บทสรุปฉบับแฮมแฮม

  หลักปรัชญาเซน ทุก ๆ วันไม่ใช่วันเดียวกัน   ถึงแม้ชีวิตประจำวันของคนเรา อาจจะต้องตื่นเช้าขึ้นมา แล้วทำกิจวัตรประจำวันที่ซ้ำกัน เหมือนกันทุก ๆ วัน จนบางทีเราแทบแยกไม่ออกว่า เมื่อวานกับวันนี้ มันต่างกันตรงไหน     เพราะเมื่อตื่นขึ้นมา เราก็ต้องอาบน้ำแต่งตัวเหมือนเดิม กินของเดิม ๆ  แล้วเดินทางไปทำงานด้วยเส้นทางเดิม ๆ     แต่อย่างไรก็ตาม สุดท้ายแล้ว แต่ละวันก็ไม่ใช่วันเดียวกันอยู่ดีครับ     หากเราสังเกตถึงสิ่งเล็ก ๆ  ที่เกิดขึ้นในชีวิตของเรา เราจะพบว่า ถึงแม้เราจะทำทุกอย่างเหมือนเดิม   เหมือนกันทุกวันก็ตาม แต่ทุกอย่างนั้น มันมีความแตกต่างและเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ     ไม่ว่าจะเป็นสายลม และแสงแดดที่กระทบวัตถุต่าง ๆ  รสสัมผัสและความรู้สึกที่แตกต่างกันในทุกเช้า     ซึ่งยามเช้านั้นเป็นช่วงเวลาที่จะเปิดโอกาสให้เราได้สัมผัสกับความเปลี่ยนแปลงของธรรมชาตินี้ ได้อย่างเต็มที่ครับ     ไม่ว่าจะด้วยศาสตร์แขนงไหนก็ตาม มักจะเห็นตรงกันว่า การตื่นเช้านั้น เป็นประโยชน์มากกว่าโทษเสมอ     ว่ากันว่าพระสงฆ์ที่ฝึกฝนแบบเซน หลาย ๆ ท่านนั้น อายุยืนยาวมากกว่าคนปกติครับ ที่เป็นเช่นนั้นเพราะว่า พวกท่านมีกิจกรรมที่ต้องทำ ยา